Słów szwedzkich kilka

   W języku szwedzkim istnieje wiele problematycznych i dziwnie brzmiących słów, na których widok znając język angielski, można się mocno zdziwić, być może nawet zdenerwować.

SLUTDla Szweda jest to słowo o normalnym znaczeniu, podróżując tunnelbaną poniższy napis informuje go, że należy wysiadać.
Jednak Amerykanin podróżujący tym samym środkiem transportu będzie zachodził w głowę, dlaczego ktoś w tak brzydki sposób nazwał stację metra.

KISS,,Kisses sweeter than wine” – śpiewał Jimmie Rodgers.
Nie znając języka angielskiego, co do tego nie byłabym pewna (if you know what I mean)…
Bowiem czasownik att kissa nie oznacza całować, tylko sikać.
Całować w języku szwedzkim to att pussa bądź att kyssa.Sądzę, że warto o tym pamiętać randkując w Szwecji.

BRANie, Svenowi nie chodzi o kobiecą bieliznę, gdy spytasz go jak minął dzień.
Słowo bra w języku szwedzkim oznacza dobrze.W irlandzkiej odmianie języka angielskiego istnieje słowo braw które znaczy to samo.

FARTDet är inte farten som dödar, det är smällen (To nie prędkość zabija, lecz uderzenie).
Słowo fart w języku szwedzkim oznacza prędkość, a słowo smäll, wymawiane: jak angielskie smell – uderzenie.

Istnieją również słowa, które nie mają swojego wprost określonego odpowiednika w żadnym języku.

BADKRUKAW Szwecji nazywa się w ten sposób osobę, która nie chce wejść bądź wskoczyć do wody.

MAMBOByć może słyszeliście o słowie sambo, które oznacza konkubenta.
Istnieje również określenie na osobę, która mieszką z matką – mambo

SURSTRÖMMINGSPREMIÄRSurströmmingpremiär to pierwszy dzień w roku, w którym je się kiszone śledzie.
Surströmming to kiszona ryba, uważana za jeden z największych przysmaków w Szwecji.

DYGNDosłownie oznacza to dzień i noc.Szwed może powiedzieć np. Jag var ute i dygn.

ORKATen czasownik jest niezwykle popularnym słowem w języku szwedzkim oznaczającym coś w stylu mieć ochotę lub mieć siłę.

LAGOMNa koniec – chyba najpopularniejsze wyrażenie w jęzku szwedzkim,
oznaczające wystarczająco bądź w sam raz, czyli lagom.

Read More

Szwecja i jej mieszkańcy

Jak wiadomo, każdy kraj ma swoją kulturę, tradycje oraz przyzwyczajenia z których wynika wiele stereotypów trafnych i na odwrót.

Często zdarza mi się słyszeć o tym, że w krajach skandynawskich, przede wszystkim w Szwecji notuje się wysoką frekwencję samobójstw, która z roku na rok zwiększa się diametralnie.
Z tym problemem Szwedzi zmagają się najczęściej z powodu panującego tam ponurego klimatu.
Z jednej strony wcale im się nie dziwię, gdyż sama nie lubię wychodzić do szkoły gdy jest jeszcze ciemno i wracać gdy zaczyna się ściemniać. Z drugiej strony zaś nie potrafię zrozumieć, jak można pozbawić się cennego daru jakim jest życie, z powodu pogody.
Być może (o ile nie na pewno) nie jestem w stanie zrozumieć tego problemu, bo mieszkam w kraju, który leży w klimacie umiarkowanym i pogodę da się znieść.
Kto wie, może kiedyś przekonam się na własnej skórze “z czym to się je”.

Dużo stereotypów mówi, że Szwedzi to chłodni i zapatrzeni w siebie ignoranci.
Do Szwecji jeszcze nie zawitałam, ale znam osoby, które po przybyciu poczuły się jak w domu.
Świętej pamięci sąsiadka wiele razy opowiadała mi jak pięknie przywitał ją pewien młody Szwed na jednej ze sztokholmskich ulic. Kobieta pytając o drogę, została zaproszona na kawę oraz spacer po Starym Mieście (Gamla Stan). Po ośmiu latach zamieszkiwania Szwecji, nie wypowiedziała ani jednego złego słowa na temat jej mieszkańców. Być może za każdym razem trafiała na samych serdecznych ludzi lub ten stereotyp jest po prostu brednią. Tego nie wiem w dalszym ciągu, choć mam nadzieję, że pewnego dnia się przekonam.
Prawdą jest, że są to bardzo cierpliwi ludzie. Dowodem na to jest słynne “ta det lugnt” które oznacza mniej więcej “bez pośpiechu” bądź często używane przez młodzież “wyluzuj”.

Jeżeli chodzi o sam kraj, tajemnicą nie jest to, że jego mieszkańcy bardzo dbają o środowisko. Obowiązuje tam system kaucjowania szklanych i plastikowych butelek oraz aluminiowych puszek. Opakowania umieszcza się w specjalnych automatach, np. w osiedlowych marketach, co umożliwia nam zrobienie tańszych zakupów.
Kaucja za aluminiowe puszki wynosi 1 koronę, a za plastikowe butelki o pojemności 1l lub większe – 2 korony.
Niegdyś na straży ekologii stali tzw. śmieciowi szpiedzy, którzy wyjątkowo działali na społeczeństwo. Takimi szpiegami najczęściej byli emerytowani ekolodzy, policjanci czy ochroniarze. Zajmowali się oni tropieniem mieszkańców, którzy segregowali śmieci źle lub nie robili tego wcale.
W takich sytuacjach dochodziło do ukarania wysokimi grzywnami, a w prasie aż huczało na ten temat. Jednakże po kilku latach zawieszono ową działalność. Chodzi głównie o to, że segregacja śmieci jest dla Szwedów bardzo viktig.
W latach 1967-1968 w Szwecji przeprowadzona została “du-reform”, czyli reforma mająca na celu promowanie równouprawnienia. Położyła ona kres wartościom takim jak wiek, pozycja społeczna czy wykształcenie. Krótko mówiąc, wszyscy Szwedzi są ze sobą na “ty”.

Szwecja w 2017 roku plasuje się na drugim miejscu rankingu Bloomberg Innovation Index.
Najpopularniejszą dewizą Szwedów jest pojęcie Lagom – nie za dużo, lecz nie za mało – w sam raz.
W przeciwieństwie do duńskiego Hygge, jest to raczej styl życia i filozofia.

Read More

Zaimki

ZAIMKIZaimki szwedzkie dzielą się na osobowe, dzierżawcze, zwrotne oraz wskazujące.

ZAIMKI OSOBOWE W FUNKCJI MIANOWNIKA

---

OSOBA                          LICZBA POJEDYNCZA                                                LICZBA MNOGA
     1                                jag (ja)                                                                                       vi (my)
     2                                du (ty)                                                                                        ni (wy)
     3                                han (on), hon (ona), det/den (to)                                     de (oni

---

ZAIMKI OSOBOWE W FUNKCJI DOPEŁNIENIA

---

OSOBA                         LICZBA POJEDYNCZA                                                LICZBA MNOGA
 1                               mig (mnie, mi, mną)                                                 oss (nas, nam, nami)
 2                               dig (ciebie, tobie, tobą)                                            er (was, wam, wami)
 3                               honom (jego, jemu, nim)                                        dem (ich, im, nimi)
                                  henne (jej, ją, nią)
                                  det/den (tego, temu, tym)

---

ZAIMKI DZIERŻAWCZE

Dla każdej osoby (1., 2. oraz 3. liczby pojedynczej i mnogiej) istnieją trzy formy zaimka dzierżawczego (wyjątkiem jest trzecia osoba liczby mnogiej – ma ona tylko jedną formę zaimka dzierżawczego). Na przykład, dla pierwszej osoby liczby pojedynczej przed rzeczownikami rodzaju utrum umieszcza się zaimek min (np. min ros – moja róża), a dla rodzaju neutrum – zaimek mitt(np. mitt hus – mój dom).

Przed rzeczownikami w pierwszej osobie liczby mnogiej zaimek dzierżawczy zawsze ma formę mina (np. mina rosor – moje róże, mina hus – moje domy).
Po zaimku dzierżawczym rzeczownik jest zawsze w formie nieokreślonej.

Przyjrzyjmy się pozostałym formom zaimków dzierżawczych:

---

OSOBA                            LICZBA POJEDYNCZA                   LICZBA MNOGA
    1                                     min, mitt (mój, moja),              mina (moje), våra(nasze)
                                                                                               vår, vårt (nasz, nasza)               
    2                                     din, ditt (twój, twoja),                dina (twoje), era (wasze) 

                                        er, ert (wasz, wasza)
    3                                hans (jego), hennes (jej),                       deras (ich)
                                                 dess (jego/jej)

---

ZAIMKI ZWROTNEZaimki zwrotne znajdują się zawsze za czasownikami zwrotnymi, np. att tvätta sig (myć się). Zaimki te odmieniają się przez osoby i liczby, inaczej niż w języku polskim, gdzie istnieje jedna, nieodmienna forma ,,się”.

---

OSOBA                         LICZBA POJEDYNCZA                           LICZBA MNOGA
     1                                               mig                                                         oss
     2                                               dig                                                           er 
     3                                               sig                                                           sig 

• Przykładowe zdania z użyciem tvätta sig (myć się):
  Jag tvättar sig. – Myję się.
  Vi tvättar oss. – Myjemy się.

---

ZAIMKI WSKAZUJĄCEDzielą się one na dwie grupy ze względu na fakt, czy wskazywany przedmiot znajduje się blisko, czy daleko od osoby mówiącej. I tak, zaimkom określającym przedmioty znajdujące się ,,tutaj” towarzyszy przysłówek här(tu), natomiast zaimkom opisującym przedmioty ,,tam” – där (tam).

Forma zaimka wskazującego zależy też od rodzaju określonego rzeczownika.
Jeśli dany rzeczownik jest rodzaju utrum, zaimek ma formę den här, lub den där. 
Jeśli rzeczownik jest rodzaju neutrum, możliwe zaimki w liczbie pojedynczej to det här i det där. Dla liczby mnogiej to rozróżnienie nie istnieje – forma zaimka wskazującego nie jest zależna od rodzaju rzeczownika, a jedynie od przysłówka ,,tam” bądź ,,tu”.
Należy także pamiętać, że po zaimku wskazującym rzeczownik jest zawsze w formie określonej, np den här bilen (ten samochód, tutaj).

Wszystkie formy zaimków:

---

                               HÄR (TU)

                                            L.POJ                              L.MN
Przed                               den här                        de här
rzeczownikami            (ten/ta/to, tutaj)         (ci/te, tutaj)
rodzaju utrum

---

Przed                               det här                         de här
rzeczownikami            (ten/ta/to, tutaj)        (ci/te, tutaj)
rodzaju neutrum

---

                                                                     DÄR (TAM)                                            L.POJ                                              L.MN
Przed                               den där                                          de där
rzeczownikami            (tamten/tamta/tamto)               (tamci/tamte)
rodzaju utrum

---

Przed                               det där                                            de där
rzeczownikami            (tamten/tamta/tamto)                (tamci/tamte)
rodzaju neutrum

• Przykładowe pary wyrazów ,,zaimek wskazujący+rzeczownik”:
  Den här bilen. – Ten samochód, tutaj.
  Den här flickan. – Ta dziewczynka, tutaj.
  Den här stolen. – To krzesło, tutaj.
  Det här bordet. – Ten stół, tutaj.
  Det här kaffet. – Ta kawa, tutaj.
  Det här fönstret. – To okno, tutaj.
  De här pojkarna. – Ci chłopcy, tutaj.
  De här kvinnorna. – Te kobiety, tutaj.
  De här stolarna. – Te krzesło, tutaj.
  Den där bilen. – Tamten samochód.
  Den där  stolen. – Tamto krzesło.
  Den där flickan. – Tamta dziewczynka.
  
  Det där bordet. – Tamten stół.
  Det där kaffet. – Tamta kawa.
  Det där fönstret. – Tamto okno.
  De där pojkarna. – Tamci chłopcy.
  De där kvinnorna. – Tamte kobiety.
  De där stolarna. – Tamte krzesła.
  Czasami przysłówki här (tu) i där (tam) są opuszczane. Wtedy nie określa się, czy opisywany przedmiot znajduje się ,,tutaj” czy ,,tam”, np. den bilen (ten samochód), det huset (ten dom).

  ---

  Na podstawie EDGARD|JEZYKIOBCE.PL

Read More

RZECZOWNIKI

LICZBY I RODZAJE

Język szwedzki posiada dwa rodzaje gramatyczne:

• Utrum, czyli męsko-żeński o rodzajniki en
• Neutrum, czyli nijaki o rodzajniku ett.

Poznając nowe rzeczowniki, ważne jest, aby zapamiętywać ich rodzajniki.  

Każdy szwedzki rzeczownik posiada również cztery formy gramatyczne

• Forma nieokreślona liczby pojedynczej, np. en pojke (chłopiec),
• Forma nieokreślona liczby mnogiej, np. pojkar,
• Forma określona liczby pojedynczej, np. pojken,
• Forma określona liczby mnogiej, np. pojkarna.

Formy nieokreślonej używamy, gdy mówimy o czymś pierwszy raz lub nie chodzi nam o konkretną rzecz, np. gdy prosimy o gazetę, a na półce leżą dwie różne. Użycie tej formy będzie wyrażało naszą obojętność.

Formy określonej używamy, gdy mówimy o konkretach, np. gdy w sklepie prosimy o konkretną gazetę.

W języku szwedzkim istnieją dwa Przypadki: mianownik (podstawowa forma) oraz dopełniacz, który tworzymy przez dodanie końcówki -s.

TWORZENIE FORMY OKREŚLONEJ LICZBY POJEDYNCZEJ

Istnieją dwa główne sposoby tworzenia formy określonej liczby pojedynczej.

Główna zasada mówi, że rodzajnik, który w formie nieokreślonej stoi przed rzeczownikiem, w formie określonej zostaje przeniesiony na koniec wyrazu. Jeżeli rzeczownik kończy się spółgłoską, w formie określonej dodajemy do niego końcówkę -en (utrum) i -et (neutrum), np.

• en hund – hunden (pies),
• ett hus – huset (dom).

Jeżeli rzeczownik kończy się samogłoską, jego formę określoną tworzymy dodając do formy nieokreślonej rzeczownika końcówkę -n (utrum) oraz(neutrum), np.

• en penna – pennan (ołówek),
• ett äpple – äpplet (jabłko).

Jednak od powyższej zasady istnieją wyjątki:

• gdy rzeczownik rodzaju utrum w formie nieokreślonej kończy się na -el, -er lub -or, dodajemy końcówkę -n, np. en cykel –  cykeln (rower),
• gdy rzeczownik rodzaju neutrum w formie nieokreślonej kończy się na -el, -em, -en lub -er, następuje inwersja (zamiana miejscami ostatnich liter wyrazu), np. ett exempel – exemplet (przykład),

Wyjątek od wyjątku: ett papper – papperet (papier),

• gdy rzeczowniki obydwu rodzajów kończą się na -m lub -n, przy tworzeniu formy określonej litera m lub n zostaje podwojona, np. en man– mannen (człowiek), ett rum – rummet (pokój), ett program – programmet (program),

Wyjątki od wyjątku: ett ben – benet (noga) i ett problem – problemet(problem).

TWORZENIE FORM LICZBY MNOGIEJ

Ze względu na sposób tworzenia liczby mnogiej zarówno określonej, jak i nieokreślonej, rzeczowniki można podzielić na V grup. W obu formach liczby mnogiej (określonej i nieokreślonej) rodzajniki ulokowane są zawsze na końcu wyrazu. W liczbie mnogiej formy nieokreślonej rodzajnik w ogóle nie występuje.

Grupa I

• w jej skład wchodzą rzeczowniki rodzaju utrum, które kończą się na -a(wyjątek stanowią niektóre rzeczowniki zakończone spółgłoską, np. en ros – róża i en toffel – pantofel),
• formę nieokreśloną liczby mnogiej tworzymy poprzez usunięcie samogłoski -a z końca wyrazu i zastąpienie jej końcówką –or, np.  en soppa – soppor (zupy),
• formę określoną liczby mnogiej tworzymy poprzez dodanie końcówki -nado formy nieokreślonej liczby mnogiej, np. soppor – sopporna (zupy).

Grupa II

W jej skład wchodzą rzeczowniki rodzaju utrum, które:

• są jednosylabowe, np. en stol – stolar (krzesła),
• kończą się nieakcentowanym -e, -el, -en, -er lub –on; w takim przypadku albo usuwamy ostatnią samogłoskę i dodajemy końcówkę -ar, np. en pojke– pojkar, albo następuje inwersja, np. en system – systrar (siostry),
• kończą się na –ing lub –ning (nie wszystkie!), np. en avdelning –avdelningar (działy),
• otrzymują przegłos (tylko dwa rzeczowniki): en moder – mödrar (matki), en dotter – döttrar.
• formę nieokreśloną liczby mnogiej tworzymy przez dodanie końcówki -ar,
• formę określoną liczby mnogiej tworzymy przez dodanie końcówki -na do formy nieokreślonej liczby mnogiej, np. stolar – stolarna.

Grupa III

Zaliczają się do niej:

• głównie zapożyczenia z języków obcych, np. en park – parker (parki),

• rzeczowniki kończące się na -else, np. en händelse – händelser (zdarzenia),
• rzeczowniki jednosylabowe kończące się samogłoską (wtedy formę nieokreśloną liczby mnogiej tworzymy przez dodanie samego -r), np. en tå– tår (palce u stóp),
• rzeczowniki, które w liczbie mnogiej otrzymują przegłos, np. en hand –händer (ręce) lub en son – söner (synowie);
• większość rzeczowników w tej grupie jest rodzaju utrum, ale zdarzają się też wyjątki rodzaju neutrum, np. ett fängelse – fängelser (więzienie),
• formę nieokreśloną liczby mnogiej tworzymy przez dodanie końcówki -er,
• formę określoną liczby mnogiej tworzymy przez dodanie końcówki -na do formy nieokreślonej liczby mnogiej, np. parker – parkerna (parki).

Grupa IV

• w jej skład wchodzą rzeczowniki rodzaju neutrum, które kończą się samogłoską,
• formę nieokreśloną liczby mnogiej tworzymy przez dodanie końcówki -n, np. ett foto –  foton (zdjęcia). Formy tej nie należy mylić z formą określoną liczby pojedynczej rodzaju utrum.
• formę określoną liczby mnogiej tworzymy przez dodano końcówki -a do formy nieokreślonej liczby mnogiej, np. foton – fotona (zdjęcia).

Grupa V

Znajdują się w niej:

• rzeczowniki rodzaju neutrum, które kończą się spółgłoską,
• rzeczowniki rodzaju utrum, będące nazwami zawodów oraz kończące się na -are, -er lub -re, np. en läkare – läkare (lekarze), en politiker – politiker(politycy),
• rzeczowniki rodzaju utrum otrzymujące przegłos w liczbie mnogiej: en man – män (ludzie), en bror – bröder (bracia), en far/fader – fäder(ojcowie),
• forma nieokreślona liczby mnogiej jest taka sama jak forma nieokreślona liczby pojedynczej, różni się jedynie brakiem rodzajnika przed rzeczownikiem, np. ett hus – hus (domy),
• formę określoną dla podgrupy A tworzymy przez dodanie końcówki -endo formy nieokreślonej liczby mnogiej, np. hus – husen (domy),
• formę określoną liczby dla podgrup B i C tworzymy przez dodanie końcówki -na, np. politiker – politikerna (politycy), bröder – bröderna(bracia),
• w rzeczownikach kończących się na -er lub -el w formie określonej obu liczb następuje inwersja, np. exempel – exemplen (przykłady).

TEKST OPRACOWANY NA PODSTAWIE KSIĄŻKI SZWEDZKI KROK DALEJ WYDAWNICTWA EDGARD, JEZYKIOBCE.PL

Read More